అయోధ్యలోని సరయూ నదికి కుడి ఒడ్డున ఎత్తైన మట్టిదిబ్బ మీద ఉన్న అత్యంత పురాతన ఆలయంగా హనుమాన్‌గార్హి పరిగణించబడుతుంది. అయోధ్యలో రామ్ జన్మభూమిని చూడటానికి ముందు, ఇక్కడ హనుమంతుని చూడాలి. ఆ చరిత్ర తెలుసుకుందాం.
1. లంకను జయించిన తరువాత, హనుమంతుడు ఇక్కడ ఒక గుహలో నివశించాడని, రామ జన్మభూమి మరియు రామ్‌కోట్‌లను రక్షించాడని నమ్ముతారు. అందుకే దీనికి హనుమన్‌గార్హి లేదా హనుమాన్ కోట్ అని పేరు పెట్టారు. దీనిని హనుమంతుడి ఇల్లు అని కూడా పిలిచేవారు.
2. సాహిత్యరత్న, సాహిత్య సుధాకర్‌లతో సత్కరించబడిన రాయ్ బహదూర్ లాలా సీతారాం 1933లో తన శ్రీ అవధ్ పట్టిక పుస్తకంలో హనుమాన్‌గార్హి గురించి ప్రామాణికమైన వివరణ ఇచ్చారు. రామ్‌నగరి పునరుద్ధరణ సందర్భంగా మహారాజా విక్రమాదిత్య ఇక్కడ 360 దేవాలయాలను నిర్మించారు. ఔరంగజేబు కాలంలో చాలా వరకు కూలిపోయాయి.
3. హనుమాన్ దేవాలయం 17 వ శతాబ్దంలో తహ్స్-నాహ్స్ తరువాత మట్టిదిబ్బగా పిలుస్తారు. ఇక్కడ, హనుమంతుని యొక్క ఒక చిన్న విగ్రహాన్ని ఒక చెట్టు క్రింద పూజిస్తారు. ఇది పెద్ద విగ్రహం ముందు ఉంచినట్లు కనిపిస్తుంది.
4. అయోధ్యకు చెందిన మహంత్ బాబా అభయరం నవాబ్ షుజా-ఉద్-దౌలా (1739-1754) యువరాజు ప్రాణాలను కాపాడారని చెబుతారు. వైద్య, హకీమ్ చేతులు దులుపుకున్నప్పుడు, నవాబు కుమారులు ఒకసారి వచ్చి నవాబు కొడుకును చూడాలని నవాబు మంత్రులు అభిరామ్‌దాస్‌ను వేడుకున్నారని చెబుతారు. అప్పుడు బాబా అభైరాం కొన్ని మంత్రాలను పఠించి, తన కుమారుడి ప్రాణాలను కాపాడిన హనుమంతుని చరణాల నుంచి వచ్చిన నీటిని చల్లుకున్నాడు.
నవాబు సంతోషించి, ఆ సమయంలో బాబాను ఏదో అడగమని చెప్పాడు. అప్పుడు బాబా తమకు ఏమి అవసరమో చెప్పారు. హనుమంతుని దయవల్ల, మీ కొడుకుకి నయమవుతుందన్నాడు. మీరు హనుమాన్ గార్హిని నిర్మించండి అని చెప్పాడు. అప్పుడు నవాబు ఆలయానికి భూమిని ఇచ్చాడు. ఈ ఆలయానికి భూమి అవధ్ నబావ్ చేత ఇవ్వబడింది. పదవ శతాబ్దం మధ్యలో అతని ఉంపుడుగత్తె చేత ఈ ఆలయం నిర్మించబడింది.
అయితే, కొంతమంది ఈ సంఘటనను లక్నో మరియు ఫైజాబాద్ నిర్వాహకులు సుల్తాన్ మన్సూర్ అలీతో కూడా అనుబంధించారు. కానీ 300 సంవత్సరాల క్రితం సెయింట్ అభయరామ్‌దాస్ సహాయంతో హనుమాన్ ఆలయం భారీగా నిర్మించబడిందని కూడా అంటారు. సెయింట్ అభయరామ్‌దాస్ నిర్వాణి అరేనా శిష్యుడు.
5. హనుమాన్ ఆలయ పరిచయం: హనుమాన్ గార్హి నిజానికి ఒక గుహ ఆలయం. ఇక్కడికి చేరుకోవడానికి సుమారు 76 మెట్లు ఎక్కాలి. ఇక్కడ ఏర్పాటు చేసిన హనుమంజీ విగ్రహం ఆరు అంగుళాల పొడవు మాత్రమే ఉంటుంది, ఇది ఎల్లప్పుడూ పూలతో అలంకరించబడుతుంది. ఈ ఆలయ సముదాయం యొక్క నాలుగు మూలల్లో వృత్తాకార బురుజులు ఉన్నాయి. ఆలయ ప్రాంగణంలో తల్లి అంజని మరియు పిల్లల (బిడ్డ) హనుమంతుడి విగ్రహం ఉంది.
అందులో హనుమంతుడు తన తల్లి అంజని రేవులో పిల్లల రూపంలో పడుకున్నాడు. హనుమన్‌గార్హి లోని అయోధ్యలో ఎత్తైన భవనం కూడా ఉంది. ఇది నాలుగు వైపుల నుండి చూడవచ్చు. ఈ భారీ ఆలయం మరియు దాని నివాస సముదాయం విస్తరించి ఉంది. బృందావన్, నాసిక్, ఉజ్జయిని, జగన్నాథ్పురితో సహా దేశంలోని అనేక దేవాలయాలలో ఈ ఆలయం యొక్క ఆస్తులు, అఖారాలు మరియు సమావేశాలు ఉన్నాయి.
